Kỹ thuật trong đời sống hằng ngày: Khi trẻ học cách biến ý tưởng thành hiện thực

Bản chất của kỹ thuật là quá trình giải quyết vấn đề bằng thiết kế và cải tiến, dựa trên sự hiểu biết về thế giới xung quanh. Trẻ em, với bản năng thích xây dựng, tháo lắp và thử nghiệm, chính là những “kỹ sư nhí” tự nhiên. Điều quan trọng không phải là dạy trẻ những khái niệm kỹ thuật hàn lâm, mà là tạo điều kiện để trẻ trải nghiệm quá trình từ ý tưởng → thử nghiệm → thất bại → cải tiến, một cách an toàn và đầy cảm hứng.
 

Kỹ thuật bắt đầu từ những trò chơi xây dựng quen thuộc

Một trong những hình thức tiếp cận kỹ thuật tự nhiên nhất là thông qua các trò chơi xây dựng. Khi trẻ chơi với LEGO, khối gỗ, xếp hình hay thậm chí là các vật liệu tái chế như hộp carton, ống hút, chai nhựa, trẻ đang vô thức bước vào quy trình thiết kế kỹ thuật.

Ví dụ, khi được giao thử thách “xây một tòa tháp cao nhất có thể”, trẻ sẽ nhanh chóng nhận ra rằng việc xếp chồng bừa bãi sẽ khiến công trình sụp đổ. Trẻ bắt đầu thử nghiệm các phương án khác nhau: làm đế rộng hơn, đặt khối nặng ở dưới, xếp các tầng nhỏ dần lên cao. Mỗi lần tháp đổ không phải là thất bại, mà là một lần thu thập dữ liệu để cải tiến thiết kế.

Thông qua những trải nghiệm này, trẻ học được các khái niệm kỹ thuật cốt lõi như độ ổn định, trọng tâm, cân bằng và kết cấu, dù không cần gọi tên chính xác các thuật ngữ. Quan trọng hơn, trẻ hình thành tư duy rằng: mọi vấn đề đều có thể được cải thiện nếu kiên trì thử nghiệm và điều chỉnh.

Tư duy kỹ thuật trong các thử thách đời sống

Kỹ thuật không chỉ nằm trong trò chơi, mà hiện diện rõ nét trong các tình huống đời sống thường ngày. Khi trẻ tìm cách treo cặp sách sao cho không bị rơi, sắp xếp góc học tập gọn gàng hơn, hay nghĩ cách bảo vệ một món đồ khỏi bị ướt khi trời mưa, trẻ đang vận dụng tư duy kỹ thuật.

Một ví dụ điển hình là thử thách “bảo vệ quả trứng”. Với một quả trứng sống và vài vật liệu đơn giản như giấy báo, ống hút, dây thun, băng dính, trẻ phải thiết kế một cấu trúc có thể bảo vệ quả trứng khi thả từ trên cao xuống. Trong quá trình này, trẻ buộc phải suy nghĩ về cách giảm lực va chạm, phân tán năng lượng và tạo lớp đệm an toàn.

Không có một lời giải duy nhất cho bài toán này. Có trẻ tạo ra “chiếc hộp đệm”, có trẻ làm “dù hãm tốc”, có trẻ kết hợp nhiều lớp bảo vệ. Dù kết quả ra sao, mỗi phương án đều giúp trẻ hiểu rằng kỹ thuật là sự sáng tạo có cơ sở, không phải là sao chép hay làm theo khuôn mẫu.

Một điểm đặc trưng của kỹ thuật là tính lặp lại. Khác với những bài học có đáp án đúng – sai rõ ràng, kỹ thuật khuyến khích trẻ thử nghiệm nhiều lần để tìm ra giải pháp tốt hơn.

Quy trình thiết kế kỹ thuật thường diễn ra theo các bước: xác định vấn đề, lên ý tưởng, tạo mẫu, thử nghiệm, đánh giá và cải tiến. Trẻ em, khi được trao quyền thử và sai, sẽ tự nhiên đi qua các bước này. Mỗi lần sản phẩm chưa đạt yêu cầu, trẻ học được cách phân tích nguyên nhân: do vật liệu chưa phù hợp, thiết kế chưa tối ưu hay cách lắp ráp chưa chắc chắn.

Điều này đặc biệt quan trọng trong việc hình thành tư duy bền bỉ và tinh thần không ngại thất bại – những phẩm chất cốt lõi của người làm kỹ thuật và cũng là kỹ năng thiết yếu của thế kỷ 21.
 

Từ xây dựng đến cải tiến: kỹ thuật là hành trình liên tục

Trong đời sống Việt Nam, kỹ thuật không phải điều xa lạ. Từ chiếc diều làm bằng nan tre và giấy báo, chiếc nón lá được thiết kế để che nắng mưa hiệu quả, đến đòn gánh giúp phân bổ trọng lượng khi mang vác – tất cả đều là những sản phẩm kỹ thuật mang đậm dấu ấn sáng tạo dân gian.

Khi trẻ được tiếp cận những ví dụ này, trẻ hiểu rằng kỹ thuật không chỉ đến từ công nghệ hiện đại, mà còn từ sự quan sát tinh tế và thích nghi với điều kiện sống. Điều này giúp trẻ hình thành niềm tự hào về trí tuệ Việt, đồng thời mở rộng góc nhìn về vai trò của kỹ thuật trong việc cải thiện chất lượng cuộc sống.
 

Một điểm quan trọng của tư duy kỹ thuật là không dừng lại ở việc “làm cho xong”, mà luôn đặt câu hỏi: làm thế nào để tốt hơn?. Khi trẻ học cách cải tiến một mô hình, một thiết kế hay một quy trình, trẻ đang phát triển năng lực tư duy hệ thống.

Ví dụ, khi sắp xếp lại góc học tập, trẻ có thể nhận ra rằng việc để sách thường dùng ở vị trí dễ lấy sẽ tiết kiệm thời gian, hoặc việc phân loại đồ dùng theo chức năng sẽ giúp không gian gọn gàng hơn. Đây chính là tư duy tối ưu hóa – một kỹ năng quan trọng trong kỹ thuật, quản lý và cả cuộc sống sau này.
 

Kỹ thuật giúp trẻ trở thành người kiến tạo, không chỉ là người sử dụng

Giáo dục kỹ thuật đúng nghĩa không nhằm đào tạo tất cả trẻ em trở thành kỹ sư chuyên nghiệp. Mục tiêu sâu xa hơn là giúp trẻ hình thành tư duy của người kiến tạo: dám nghĩ, dám thử, dám cải tiến và không ngại đối mặt với vấn đề.

Khi trẻ hiểu rằng thế giới xung quanh có thể được thiết kế lại và cải thiện, trẻ sẽ không còn thụ động trước khó khăn. Thay vào đó, trẻ học cách đặt câu hỏi, tìm giải pháp và chủ động hành động. Đây chính là tinh thần cốt lõi mà STEM, đặc biệt là trụ cột Engineering, hướng tới.
 

Kỹ thuật trong STEM không phải là những bài học khô khan hay công thức phức tạp, mà là một cách tiếp cận cuộc sống. Thông qua các hoạt động xây dựng, thiết kế và cải tiến trong đời sống hằng ngày, trẻ học cách biến ý tưởng thành hiện thực, học cách kiên trì trước thất bại và học cách tạo ra giá trị từ những điều đơn giản nhất.

Khi phụ huynh và nhà giáo dục đóng vai trò là người đồng hành, khuyến khích trẻ thử nghiệm và suy nghĩ độc lập, kỹ thuật sẽ trở thành cầu nối giúp trẻ phát triển toàn diện năng lực tư duy, sáng tạo và giải quyết vấn đề. Đó chính là nền tảng vững chắc để trẻ tự tin bước vào một thế giới không ngừng thay đổi – nơi những người biết thiết kế giải pháp luôn là những người dẫn dắt tương lai.