Giáo dục STEM và vai trò then chốt trong chiến lược phát triển nguồn nhân lực Việt Nam

Việt Nam đang bước vào một giai đoạn phát triển mới, nơi khoa học – công nghệ và chuyển đổi số không còn là xu hướng, mà trở thành động lực cốt lõi cho tăng trưởng kinh tế – xã hội. Trong bối cảnh đó, giáo dục giữ vai trò trung tâm: không chỉ đào tạo nguồn nhân lực cho hiện tại, mà còn chuẩn bị năng lực thích ứng lâu dài cho thế hệ tương lai trước những biến động chưa từng có của kỷ nguyên Trí tuệ Nhân tạo (AI).

Để hiện thực hóa tầm nhìn này, ngành giáo dục được xác định là mặt trận tiên phong. Bộ Giáo dục và Đào tạo đang tích cực triển khai các kế hoạch nhằm tích hợp A.I và STEM vào hệ thống giáo dục quốc dân. Mục tiêu đến năm 2030, 35% học sinh ở mỗi cấp học sẽ theo đuổi các lĩnh vực STEM, và tất cả các chương trình đào tạo cử nhân, kỹ sư STEM đều phải tích hợp kiến thức về phân tích dữ liệu và A.I. Các kế hoạch thí điểm đưa A.I vào giảng dạy tại các trường phổ thông dự kiến bắt đầu từ cuối năm 2025, cho thấy một sự quyết tâm chính trị mạnh mẽ. Điều này gửi đi một thông điệp rõ ràng: phát triển năng lực STEM và A.I không còn là một lựa chọn, mà là một mệnh lệnh chiến lược để nâng cao năng lực cạnh tranh của quốc gia và chất lượng nguồn nhân lực trong tương lai.
 

Tầm nhìn và chiến lược quốc gia: STEM và AI là trọng điểm

Nhận thức rõ vai trò của công nghệ trong nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, Chính phủ Việt Nam đã xác định khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là những trụ cột phát triển dài hạn. Chiến lược quốc gia về nghiên cứu, phát triển và ứng dụng Trí tuệ Nhân tạo đến năm 2030 đặt ra mục tiêu đầy tham vọng: đưa Việt Nam trở thành trung tâm đổi mới sáng tạo về AI trong khu vực ASEAN.

Để hiện thực hóa tầm nhìn này, giáo dục được xác định là mặt trận tiên phong. Bộ Giáo dục và Đào tạo đang từng bước triển khai các kế hoạch tích hợp STEM và AI vào hệ thống giáo dục quốc dân, với những định hướng rõ ràng:

• Đến năm 2030, 35% học sinh ở mỗi cấp học tham gia các lĩnh vực STEM.
• Tất cả chương trình đào tạo cử nhân, kỹ sư STEM phải tích hợp kiến thức về dữ liệu và AI.
• Các chương trình thí điểm giảng dạy AI trong trường phổ thông dự kiến bắt đầu từ năm 2025

Những định hướng này gửi đi một thông điệp mạnh mẽ: phát triển năng lực STEM và AI không còn là lựa chọn, mà là yêu cầu chiến lược để nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và khả năng hội nhập của Việt Nam trong kỷ nguyên số.
 

Thách thức và cơ hội trong thực tiễn giáo dục STEM tại Việt Nam

Dù có chiến lược rõ ràng, việc triển khai giáo dục STEM và AI trên diện rộng vẫn đối mặt với nhiều thách thức thực tế.

Ở nhiều địa phương, năng lực và sự sẵn sàng của đội ngũ giáo viên chưa đồng đều. Không ít giáo viên còn thiếu cơ hội tiếp cận các phương pháp giảng dạy tích hợp, học tập qua dự án (Project-Based Learning) hay ứng dụng AI trong dạy học. Bên cạnh đó, cơ sở vật chất và trang thiết bị tại các trường, đặc biệt ở vùng nông thôn và khu vực khó khăn, vẫn còn hạn chế. Chương trình học trong một số trường hợp vẫn mang tính khuôn mẫu, khiến việc triển khai các hoạt động học tập linh hoạt, sáng tạo gặp nhiều rào cản.

Tuy nhiên, chính những thách thức này lại mở ra cơ hội đổi mới. Trong những năm gần đây, nhiều sáng kiến giáo dục đã và đang góp phần thu hẹp khoảng cách:

• TP. Hồ Chí Minh tiên phong trong đào tạo hàng chục nghìn giáo viên về STEM và AI.
• Các chương trình phổ cập như “AI cho mọi người” do Intel phối hợp cùng Trung tâm Đổi mới Sáng tạo Quốc gia (NIC) triển khai, giúp cộng đồng tiếp cận kiến thức AI một cách hệ thống.
• Sự tham gia của các doanh nghiệp công nghệ lớn như FPT, Viettel, Vingroup trong việc phát triển nền tảng học tập và giải pháp giáo dục “Make in Vietnam”.

Trong bối cảnh đó, một “khoảng trống” cũng dần lộ diện: hệ thống giáo dục đại trà khó có thể đáp ứng ngay lập tức nhu cầu phát triển năng lực tư duy bậc cao cho mọi học sinh. Đây chính là cơ hội để các gia đình và những mô hình giáo dục tiên phong chủ động đi trước, tạo lợi thế dài hạn cho thế hệ trẻ.
 

Gia đình – bệ phóng không thể thay thế trong phát triển tư duy STEM

Trong cuộc chạy đua trang bị năng lực tương lai, gia đình đóng vai trò then chốt. Nếu nhà trường và chính sách giáo dục tạo ra thay đổi ở cấp độ vĩ mô, thì chính môi trường gia đình mới là nơi tư duy STEM được nuôi dưỡng bền vững nhất.

Cha mẹ không cần phải là chuyên gia công nghệ hay nhà khoa học để đồng hành cùng con. Điều quan trọng nhất là xây dựng một môi trường khuyến khích sự tò mò và tư duy độc lập. Thay vì đưa ra câu trả lời sẵn có, hãy cùng con đặt câu hỏi:
 “Tại sao con nghĩ như vậy?” – “Có cách nào khác để giải quyết không?”

Những hoạt động đời thường hoàn toàn có thể trở thành bài học STEM tự nhiên:

• Một món đồ chơi hỏng là cơ hội để cùng con phân tích nguyên nhân và tìm giải pháp.
• Việc nấu ăn có thể trở thành thí nghiệm khoa học về nhiệt độ và phản ứng.
  Lập kế hoạch cho chuyến đi chơi là bài toán tối ưu hóa chi phí và thời gian.

Khi cha mẹ chuyển trọng tâm từ thành tích điểm số sang phát triển năng lực tư duy cốt lõi, trẻ không chỉ học tốt hơn ở trường, mà còn hình thành khả năng tự học suốt đời, thích ứng với mọi thay đổi trong tương lai.
 

Đầu tư vào STEM – đầu tư vào khả năng thích ứng của con

Thế giới đang bước vào kỷ nguyên AI với những biến động sâu sắc chưa từng có. Trong bối cảnh đó, giáo dục STEM cần được nhìn nhận đúng bản chất: không chỉ là bốn môn học, mà là một phương pháp rèn luyện năng lực tư duy nền tảng gồm tư duy logic, phân tích, phản biện, sáng tạo và giải quyết vấn đề.

Những năng lực này chính là hành trang giúp thế hệ trẻ:

• Không bị thay thế bởi công nghệ
• Biết cộng tác, làm chủ và định hướng AI
• Tự tin thích ứng với mọi lĩnh vực nghề nghiệp trong tương lai

STEM vì thế không còn là lựa chọn dành cho một nhóm học sinh đặc biệt, mà là khoản đầu tư chiến lược cho mọi đứa trẻ.

Tương lai của con không được quyết định bởi tốc độ phát triển của công nghệ, mà bởi nền tảng tư duy được vun đắp từ hôm nay. Hãy bắt đầu từ những điều nhỏ nhất: khuyến khích con đặt câu hỏi, dám thử, dám sai và không ngừng học hỏi.

Bởi khi được trang bị tư duy STEM vững chắc, trẻ không chỉ có khả năng theo kịp thời đại, mà còn đủ bản lĩnh để kiến tạo tương lai của chính mình trong kỷ nguyên Trí tuệ Nhân tạo.